امروز، ۱۲ نوامبر، یادآور یکی از سیاه‌ترین صفحات تاریخ هوانوردی جهان و سالگرد فاجعه «چارخی دادری» است؛ رویدادی دلخراش که در سال ۱۹۹۶ صنعت هوانوردی را به لرزه درآورد و منجر به تغییرات اساسی در پروتکل‌های ایمنی پرواز شد. در این روز سرنوشت‌ساز، آسمان منطقه چارخی دادری در هند شاهد برخورد دو فروند هواپیمای مسافربری، بوئینگ ۷۴۷ خطوط هوایی سعودی (پرواز Saudia 763) و ایلیوشین Il-76 خطوط هوایی قزاقستان (پرواز Kazakhstan 1907) بود که ۳۴۹ سرنشین بی‌گناه هر دو پرواز را به کام مرگ کشاند. این حادثه، همچنان به عنوان مرگبارترین تصادف هوایی میان دو هواپیما در پرواز ثبت شده است.
مرگبارترین برخورد هوایی: جزئیات فاجعه چارخی دادری
در غروب ۱۲ نوامبر ۱۹۹۶، هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ سعودی، پرواز ۷۶۳، با ۳۱۲ سرنشین از فرودگاه دهلی به سمت ظهران عربستان سعودی پرواز کرد. در همین حال، هواپیمای ایلیوشین Il-76 قزاقستان، پرواز ۱۹۰۷، با ۳۷ مسافر و خدمه از شیمکنت قزاقستان عازم دهلی بود. هر دو هواپیما در یک مسیر هوایی مشترک اما در ارتفاعات متفاوت پرواز می‌کردند. لحظاتی پس از برخاستن پرواز سعودی و در حالی که ایلیوشین در حال کاهش ارتفاع برای فرود بود، دو هواپیما در ارتفاع حدود ۱۴ هزار پایی با یکدیگر برخورد کردند. شدت برخورد به حدی بود که هر دو هواپیما بلافاصله متلاشی شده و تمامی سرنشینان جان باختند. این فاجعه نه تنها از نظر تعداد قربانیان، بلکه به دلیل وقوع در آسمان و در مسیر پروازی عادی، شوک بزرگی به جامعه جهانی وارد کرد.
عوامل کلیدی در فاجعه چارخی دادری: از خطای انسانی تا نقص فناوری
تحقیقات گسترده‌ای که پس از فاجعه چارخی دادری آغاز شد، عوامل متعددی را در بروز این حادثه مرگبار شناسایی کرد. این عوامل ترکیبی از خطای انسانی، نارسایی‌های ارتباطی و کمبودهای فناورانه در کنترل ترافیک هوایی منطقه بود:
خطای انسانی: خلبان پرواز قزاقستان ۱۹۰۷ بدون دریافت مجوز از کنترل ترافیک هوایی (ATC)، به پایین‌تر از ارتفاع تعیین‌شده (۱۵ هزار پا) برای ورود به حریم هوایی دهلی فرود آمد. مشخص شد که عدم تسلط کافی خلبان به زبان انگلیسی و سردرگمی در تبدیل واحد ارتفاع (متریک به امپریال) در ارتباط با برج مراقبت، نقش مهمی در این تصمیم اشتباه ایفا کرده است.
نقص ارتباطی و زیرساختی ATC: در زمان وقوع حادثه، سیستم رادار فرودگاه دهلی قادر به پایش ارتفاع هواپیماها نبود و تنها موقعیت افقی آن‌ها را نشان می‌داد. همچنین، ارتباطات رادیویی بین برج مراقبت و خلبانان به دلیل ترافیک بالا و حجم کاری زیاد، دچار اختلال و نارسایی‌هایی بود. مسیرهای هوایی نیز به گونه‌ای طراحی شده بودند که یک مسیر ورودی و یک مسیر خروجی تنها با فاصله اندکی از یکدیگر قرار داشتند، که خود ریسک برخورد را افزایش می‌داد.
نبود سامانه جلوگیری از برخورد (TCAS): هیچ یک از دو هواپیما مجهز به سامانه هشدار و جلوگیری از برخورد ترافیکی (TCAS) نبودند. TCAS سیستمی حیاتی است که در صورت نزدیک شدن خطرناک دو هواپیما به یکدیگر، به خلبانان هشدار داده و دستورالعمل‌های مانور فرار را صادر می‌کند. فقدان این سامانه، فرصت نهایی برای جلوگیری از برخورد را از بین برد.
تحول ایمنی هوانوردی پس از چارخی دادری: اجباری شدن TCAS
فاجعه چارخی دادری نقطه عطفی در تاریخ ایمنی هوانوردی جهان بود. جامعه بین‌المللی هوانوردی و سازمان‌هایی مانند ایکائو (ICAO) بلافاصله پس از این رویداد، فشار برای بهبود استانداردهای ایمنی را به شدت افزایش دادند. مهمترین و ماندگارترین پیامد این حادثه، اجباری شدن نصب سامانه TCAS برای تمامی هواپیماهای تجاری بود. پیش از این، نصب TCAS تنها یک توصیه بود، اما پس از چارخی دادری، تبدیل به یک الزام بین‌المللی شد. این تصمیم، نقطه آغازی برای یک رویکرد جامع‌تر به ایمنی پرواز شد که شامل موارد زیر است:
استانداردسازی زبان و ارتباطات: تاکید بر آموزش زبان انگلیسی و ارتباطات استاندارد برای تمامی کنترل‌کننده‌های ترافیک هوایی و خلبانان در سطح جهان.
بهبود زیرساخت‌های ATC: سرمایه‌گذاری گسترده در به‌روزرسانی سیستم‌های راداری و ارتباطی در فرودگاه‌ها، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه.
آموزش و آگاهی: افزایش آگاهی و آموزش خلبانان درباره اهمیت رعایت دقیق ارتفاعات پروازی و پروتکل‌های ارتباطی.
چارخی دادری: درسی جاودانه برای آسمان امن
یاد و خاطره قربانیان پروازهای Saudia 763 و Kazakhstan 1907 همیشه به عنوان یادآوری تلخ اما آموزنده در تاریخ باقی خواهد ماند. فاجعه چارخی دادری نشان داد که خطای انسانی، نقص فنی و زیرساختی، و عدم وجود سامانه‌های ایمنی پیشرفته، می‌توانند منجر به فجایعی غیرقابل جبران شوند. اما به موازات این درس تلخ، صنعت هوانوردی با درس‌گیری از این رخداد، با قاطعیت به سمت ارتقاء بی‌سابقه ایمنی پرواز گام برداشت. اجباری شدن TCAS و بهبود مستمر سیستم‌های کنترل ترافیک هوایی، از آن زمان جان هزاران نفر را در آسمان‌ها نجات داده و منجر به ایجاد محیط پروازی ایمن‌تر برای همه مسافران و خدمه شده است. امروزه، به لطف این تغییرات، برخورد هوایی در آسمان به یکی از نادرترین انواع سوانح هوایی تبدیل شده است.
مجله خبری و هوانوردی پرتو کارگو
مطالب مرتبط
- بحران تعطیلی دولت آمریکا: هزاران پرواز در فرودگاه نیوآرک و سراسر کشور لغو و با تأخیر مواجه شد
- دفتر بررسی سوانح و حوادث هوایی؛ بازوی تخصصی ایمنی پرواز در ایران
- صدور و تمدید ۶ هزار گواهینامه هوانوردی در نیمه نخست سال ۱۴۰۴
- صدور و تمدید ۶ هزار گواهینامه هوانوردی در نیمه نخست سال ۱۴۰۴
کیان پیروز
من فارغ‌التحصیل رشته مهندسی مکانیک با گرایش طراحی هواپیما هستم. فعالیت حرفه‌ای خودم را از سال ۱۳۹۶ با یک وبلاگ‌نویسی ساده درباره آخرین تکنولوژی‌های صنعت هوانوردی آغاز کردم. بعد از چند سال فعالیت به عنوان نویسنده و تحلیل‌گر در نشریات مختلف، اکنون به عنوان دبیر بخش فناوری و تحلیل در یکی از مجلات معتبر حمل و نقل هوایی مشغول به کار هستم. تلاش من این است که پیچیدگی‌های این صنعت را به زبانی ساده و جذاب برای مخاطبان بیان کنم.