افزایش بی‌وقفه قیمت بلیت هواپیما به یکی از چالش‌های اصلی مسافران در ایران تبدیل شده است. در حالی که شرکت‌های هواپیمایی از سودآوری ناچیز و رشد هزینه‌ها سخن می‌گویند، سازمان‌های نظارتی بر لزوم کنترل نرخ بلیت هواپیما تاکید دارند. این اختلاف نظر، در کنار نقش پررنگ پروازهای چارتری و معضلات اقتصادی، پرده از دلایل پیچیده صعودی‌شدن بلیت هواپیما برمی‌دارد و پرسش‌های جدی درباره آینده صنعت هوانوردی و دسترسی عمومی به سفر هوایی مطرح می‌کند.
[
]
ریشه‌های افزایش قیمت بلیت هواپیما: تقابل دولت و ایرلاین‌ها
شرکت‌های هواپیمایی اخیراً از تصمیم خود برای افزایش ۲۴ درصدی نرخ بلیت هواپیما خبر داده‌اند که این اقدام با واکنش تند سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان مواجه شده است. سازمان حمایت، هرگونه افزایش قیمت بلیت را منوط به کسب مجوز می‌داند، در حالی که ایرلاین‌ها به حکم دیوان عدالت اداری در سال گذشته استناد می‌کنند که به آنها اجازه می‌دهد مستقلاً قیمت بلیت هواپیما را تعیین کنند و دولت حق مداخله در این فرآیند را ندارد.
انجمن شرکت‌های هواپیمایی، دلایل خود را برای این افزایش قیمت اینگونه فهرست کرده است:
شرایط نامساعد اقتصادی و مسائل امنیتی کشور که به کاهش ۱۹ درصدی مسافران منجر شده است.
فعال شدن مکانیسم ماشه تحریم‌ها و تشدید محدودیت‌ها که تامین قطعات و موتور هواپیما را با هزینه‌های گزافی همراه کرده است.
افزایش نرخ ارز و تاثیر مستقیم آن بر هزینه‌های عملیاتی صنعت هوانوردی.
با وجود این توجیهات، رصد وب‌سایت‌های فروش بلیت هواپیما نشان می‌دهد که مسیرهای پرتقاضا با افزایش‌های چشمگیری روبرو بوده‌اند. این وضعیت، لزوم بررسی عمیق‌تر عوامل موثر بر گرانی بلیت هواپیما را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
چارتری‌شدن پروازها: عاملی کلیدی در گرانی بلیت هواپیما
مازیار شهمیری، عضو هیئت‌رئیسه انجمن دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران، در تحلیل گرانی بلیت هواپیما، به نبود تنوع در مدل‌های فروش و شیوع پروازهای چارتری اشاره می‌کند. به گفته وی، در گذشته بلیت‌های سیستمی با قیمت مشخص و تحت نظارت عرضه می‌شدند، اما امروزه حتی بلیت پروازهای سیستمی نیز به شیوه چارتر به فروش می‌رسند که اعتراضات گسترده‌ای را در پی دارد. وی واسطه‌ها را مهم‌ترین عامل افزایش قیمت بلیت هواپیما می‌داند و دلایل آن را چنین برمی‌شمارد:
شبکه توزیع ناعادلانه: حتی با فرض رعایت قیمت‌های مصوب توسط ایرلاین‌ها، وجود چندین واسطه بین شرکت هواپیمایی و مسافر، بلیت هواپیما را با بهای بسیار بالاتر به دست مصرف‌کننده می‌رساند. این واسطه‌ها که بلیت‌های یک پرواز را به صورت عمده (چارتر) خریداری می‌کنند، سپس آنها را با قیمت‌های دلخواه و رقابتی به فروش می‌گذارند.
سوءمدیریت ایرلاین‌ها: شهمیری با زیر سوال بردن ادعای عدم سودآوری ایرلاین‌ها، این پرسش را مطرح می‌کند که چرا تقاضا برای تاسیس شرکت هواپیمایی همچنان بالاست. او معتقد است اگر شرکت‌ها با مشکل نقدینگی مواجه‌اند، این موضوع ناشی از سوءمدیریت آنهاست که به فروش چارتری ظرفیت پروازها دامن می‌زند و به چرخه گرانی بلیت کمک می‌کند.
وی پیشنهاد می‌کند که فروش بلیت هواپیما باید صرفاً از طریق واسطه‌های قانونی و مجاز و بدون رقابت ناسالم بین آنها صورت گیرد تا از افزایش بی‌رویه قیمت بلیت جلوگیری شود.
فرسودگی ناوگان و اقتصاد پرواز: نگاهی کارشناسانه به هزینه‌های بلیت هواپیما
علیرضا منظری، معاون پیشین سازمان هواپیمایی کشوری، دیدگاه متفاوتی در مورد ضرورت افزایش قیمت بلیت هواپیما ارائه می‌دهد. او تاکید می‌کند که نرخ‌گذاری بلیت باید در چارچوب کلان اقتصاد حمل‌ونقل هوایی، شامل فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌ها و فرودگاه‌ها، مورد بررسی قرار گیرد و نگاه تک‌بعدی به بلیت هواپیما کارشناسی نیست. به اعتقاد منظری، هزینه‌های جاری نگهداری هواپیما و سن بالای ناوگان عامل مهمی در افزایش قیمت بلیت است.
وی هزینه‌های یک ساعت پرواز در ایران را به طور متوسط بین ۲.۵ تا ۳ میلیون تومان برآورد می‌کند که شامل سوخت، کترینگ، خدمات فرودگاهی، ناوبری هوایی و سایر هزینه‌های عملیاتی می‌شود. وی تصریح می‌کند که ۲۵ تا ۳۰ درصد کل هزینه‌های شرکت‌های هواپیمایی مربوط به بخش فنی و نگهداری است که به دلیل وابستگی به قطعات وارداتی و نرخ ارز، به شدت تحت تاثیر نوسانات اقتصادی است. متوسط عمر بالای هواپیماهای فعال در ایران، نیاز به تعمیرات مکرر و هزینه‌های بالای نگهداری را تشدید می‌کند و سرمایه‌گذاری برای نوسازی ناوگان را دشوار می‌سازد؛ این مسئله به طور مستقیم بر گرانی بلیت هواپیما اثر می‌گذارد.
منظری توضیح می‌دهد که پروازهای چارتری، که در سطح بین‌المللی نیز مرسوم هستند، در ایران به دلیل کمبود نقدینگی ایرلاین‌ها، شکل خاصی به خود گرفته‌اند. شرکت‌ها برای تامین نقدینگی، ظرفیت پروازها را تا شش ماه آینده به چارترکننده‌ها پیش‌فروش می‌کنند. این چارترکننده‌ها سپس بلیت هواپیما را با هر قیمتی که می‌خواهند به مسافران عرضه می‌کنند و حتی برخی از آنها به حدی قدرتمند شده‌اند که در حال تاسیس شرکت‌های هواپیمایی خود هستند.
راهکارهای برون‌رفت از بحران گرانی بلیت هواپیما و بهبود عرضه
کارشناسان معتقدند که صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور نیازمند یک "جراحی اقتصادی" عمیق است. برای حل معضل گرانی بلیت هواپیما و ایجاد پایداری در این صنعت، موارد زیر ضروری به نظر می‌رسند:
بازنگری در سیاست‌های ارزی و نقدینگی: حل مشکلات ارزی و تامین نقدینگی با نرخ‌های منطقی برای ایرلاین‌ها می‌تواند فشار هزینه‌ها را کاهش دهد.
نوسازی ناوگان هوایی: واردات هواپیماهای با عمر کمتر و توسعه زیرساخت‌ها برای کاهش هزینه‌های نگهداری ناوگان فرسوده، از اولویت‌های اصلی است.
تنظیم بازار و نظارت بر پروازهای چارتری: ایجاد سازوکارهای شفاف برای فروش بلیت هواپیما و نظارت موثر بر فعالیت چارترکننده‌ها به منظور جلوگیری از سوءاستفاده و افزایش بی‌رویه قیمت بلیت.
تعادل‌بخشی به عرضه و تقاضا: تا زمانی که عرضه بلیت هواپیما کمتر از تقاضا باشد، معضل گرانی بلیت ادامه خواهد داشت. افزایش ظرفیت پروازی و ایجاد رقابت سالم و سازنده می‌تواند به حل این مشکل کمک کند.
با اجرای این راهکارها می‌توان امید داشت که قیمت بلیت هواپیما به سطحی منطقی‌تر بازگردد و دسترسی به سفر هوایی برای عموم جامعه تسهیل شود، نه اینکه به کالایی لوکس و دست‌نیافتنی تبدیل گردد.
مجله خبری و هوانوردی پرتو کارگو
مطالب مرتبط
- صنعت هوایی ایران در مهرماه به اوج پویایی رسید؛ رشد خیره‌کننده پروازها و جابه‌جایی مسافران
- سازمان هواپیمایی کشوری نقشه راه احیای هواپیمایی آسمان را ترسیم می‌کند
- فرسودگی ناوگان هوایی و کمبود قطعات، بحران صنعت هوایی ایران را تشدید می‌کند
- تجربه بی‌نظیر فرود هواپیما در مهرآباد؛ لحظات تماشایی از دید کابین خلبان منتشر شد
کیان پیروز
من فارغ‌التحصیل رشته مهندسی مکانیک با گرایش طراحی هواپیما هستم. فعالیت حرفه‌ای خودم را از سال ۱۳۹۶ با یک وبلاگ‌نویسی ساده درباره آخرین تکنولوژی‌های صنعت هوانوردی آغاز کردم. بعد از چند سال فعالیت به عنوان نویسنده و تحلیل‌گر در نشریات مختلف، اکنون به عنوان دبیر بخش فناوری و تحلیل در یکی از مجلات معتبر حمل و نقل هوایی مشغول به کار هستم. تلاش من این است که پیچیدگی‌های این صنعت را به زبانی ساده و جذاب برای مخاطبان بیان کنم.